Конститутсия ҳамчун санади асосии ҳуқуқии ҳар давлат, таҷассумкунандаи волотарин арзишҳои сиёсӣ, ҳуқуқӣ, тамаддунӣ ва идеологии ҷомеа ба ҳисоб меравад. Дар низоми давлатдории Тоҷикистон низ Конститутсия на танҳо ба сифати Қонуни асосӣ, балки ҳамчун ядрои меъмории ҳуқуқӣ, пояи ташаккули институтҳои ҳокимияти давлатӣ, кафолати ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд ва механизми таъмини устувории сиёсӣ ва ҳимояи манфиатҳои миллӣ баромад менамояд. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон Конститутсия 6 ноябри соли 1994 тавассути раъйпурсии умумихалқӣ қабул гардида, нахустин бор модели мустақили давлатдории миллӣ ва соҳибихтиёрии тоҷиконро пас аз ҳазорсолаи тӯлонӣ дар шакли ҳуқуқӣ мустаҳкам сохт.
Маҳз бо қабул шудани Конститутсия, Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун субъекти комили ҳуқуқи байналмилалӣ ва чаҳорчӯбаи нави давлатдории миллӣ вориди марҳилаи сифатан нав гардид, ки дар он арзишҳои давлатдорӣ бо меъёрҳои ҳуқуқии ҷаҳонӣ, демократӣ, гуманистӣ ва принсипҳои ҳуқуқи байналмилалӣ пайванд ёфтаанд. Аз ин нуқтаи назар, Конститутсияи солҳои 1994–2016 на танҳо санади ҳуқуқӣ, балки ҳуҷҷати стратегии давлати тоҷикон мебошад, ки аз тариқи тағйироти минбаъда бо талаботу воқеияти ҷомеа ва рушди ҷаҳонӣ ҳамоҳанг карда шудааст.
Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар моддаи 1 шакли сохтори давлатиро муайян намуда, изҳор медорад, ки Тоҷикистон — “давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона мебошад”. Ин меъёри асосӣ ва бунёдӣ сарчашмаи консептуалии тарҳрезии низоми конститутсионии кишвар гардидааст, ки тамоми институтҳои давлатдориро дар доираи фалсафаи ягонагии ватан, ҳокимияти халқ, волоияти қонун ва эҳтиром ба ҳуқуқи инсон таҳким мебахшад.
Дар моддаи 2 низ муқаррар мешавад, ки “ҳокимият ба халқ тааллуқ дорад”. Ин принсипи универсалии давлатҳои демократӣ мебошад, ки дар низоми ҳуқуқӣ мақоми олитарини ҳуқуқи мардумро ҳамчун соҳибони кишвар таъкид менамояд. Бо ин роҳ, Конститутсия низоми ташаккул ва тақсимоти ҳокимият дар Тоҷикистонро ба низоми ҷаҳонии идоракунии демократӣ пайваст намудааст.
Фаҳмиши ҳақиқии арзиши Конститутсия барои ҷомеаи Тоҷикистон танҳо дар доираи санади қонунгузорӣ маҳдуд намешавад — он аз лиҳози сиёсӣ ва таърихӣ низ рамзи муттаҳидсозӣ, поягузори сулҳ, устуворӣ ва амнияти миллӣ гардид. Дар шароити пасосиёвии солҳои 90-ум, ки кишвар дар марҳилаи буҳрон ва низоъ қарор дошт, қабул шудани он ба истиқрори низоми давлатдорӣ ва баргардонидани сохторҳои ҳаётан зарурии идоракунии давлатӣ замина гузошт. Бинобар ин, таҳлили рушди институти Конститутсия дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар заминаи ҳуқуқшиносӣ ва илмӣ муҳим аст, зеро ин раванд имконият медиҳад, ки мо эволютсияи давлатдорӣ, таҳкими ҳокимияти қонун, густариши демократия, кафолати ҳуқуқу озодиҳои инсон ва мантиқҳои устувории миллӣ ва давлатии Тоҷикистонро аз соли 1994 то имрӯз дар сатҳи илмӣ арзёбӣ кунем.
Асосҳои конститутсионӣ ва арзишҳои моделсозӣ:Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон принсипҳои калидии давлатдории миллиро дар заминаи низоми ҳуқуқии универсалӣ сохт. Арзишҳое, ки дар моддаҳои асосии он муқаррар шудаанд, на танҳо меъёрҳои қонунӣ, балки арзишҳои моделсозандаи фалсафаи давлатдории тоҷикон мебошанд.
Принсипҳои давлатдории миллӣ, ба монанди соҳибихтиёрӣ, ҳуқуқбунёдӣ, дунявият, ягонагӣ ва демократия, ки дар моддаи 1 инъикос шудаанд, чаҳорчӯбаи асосии ташкили ҳокимияти давлатӣ ва муносибатҳои иҷтимоӣ, сиёсӣ ва ҳуқуқиро ба вуҷуд овардаанд. Ин меъёрҳо, аз нигоҳи таҳлили ҳуқуқӣ, заминаи устувори конститутсионии фарҳанги сиёсӣ ва ҳуқуқии ҷомеаро таъмин намуда, дар ҳама қонунҳои соҳавӣ ҳамчун асос истифода мешаванд.
Моддаи 5 Конститутсия муносибати давлат ба забон ва арзишҳои миллӣ — бахусус мақоми забони давлатӣ — забони тоҷикӣ, ва эҳтиром ба забонҳои дигар миллатҳо ва халқҳои сокини кишварро муайян менамояд. Ин нукта яке аз бартариҳои модели миллӣ мебошад, ки давлат созгории этнокультурӣ ва забониро бо меъёрҳои ҷаҳонии ҳуқуқи башар ҳамоҳанг месозад.
Принсипи дунявият (secularism) ки дар моддаи 1 зикр шудааст, дар фалсафаи ҳуқуқи муосир нақши калидӣ дорад. Дар низоми ҳуқуқшиносии кишварҳои демократӣ, дунявият кафолати озодии эътиқод ва дини шаҳрвандон ва ҳамзамон пешгирикунандаи дахолати дин ба сиёсат ва ҳокимияти давлатӣ мебошад. Дар Тоҷикистон, ин меъёр ба таври ҳуқуқӣ низ ҳамчун принсипи асосии устувории иҷтимоӣ ва сиёсии давлат нақш мебозад. Ин муқаррарот ба талаботи Конвенсияҳои байналмилалӣ оид ба ҳуқуқи инсон ҳам мувофиқ мебошад.
Принсипи волоияти қонун (rule of law) ва ҳимояи ҳуқуқу озодиҳои инсон дар моддаҳои 14, 17, 18, 19, 20, 21 ва 22 мустаҳкам гардидаанд. Моддаи 14, ба таври асосӣ, изҳор медорад, ки “ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, эътироф, риоя ва ҳифз карда мешаванд”. Ин муқаррарот нишон медиҳад, ки давлат ҳимояи ҳуқуқҳои инсонро на ҳамчун рукни пассив, балки ҳамчун вазифаи ҳуқуқӣ бар уҳда дорад. Ин равиш дар ҳуқуқи байналмилалӣ низ стандарти дар умум эътирофшуда (universally recognized) мебошад.
Моддаи 17 баробарии тамоми шаҳрвандонро, сарфи назар аз нажод, миллэт, забон, мазҳаб, зодаи иҷтимоӣ, эътиқод, мавқеи сиёсӣ, молу мулк, вазифа ва дигар аломатҳо баробар эътироф мекунад. Ин меъёр асоси сиёсати миллӣ ва ҳуқуқии баробарҳуқуқии шаҳрвандиро дар Тоҷикистон ташаккул медиҳад.
Дар асоси ҳамин арзишҳо модели миллии давлати Тоҷикистон бо принсипҳои классикии давлати ҳуқуқбунёд ба мисли тақсимоти ҳокимият, фаъолияти институтсионалии давлат, масъулияти мақомоти давлатӣ ва озодии инсон робитаи мустақим пайдо менамояд.
Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, аз нуқтаи назари муқоисавӣ, дар чорчӯбаи конститутсияҳои кишварҳои ҳуқуқбунёди ҷаҳонӣ ҷойгир буда, дорои хусусияти консепсияи гибридӣ (hybrid-concept) мебошанд: яъне дар худ хусусиятҳои модели кишварҳои романо-германӣ (civil law systems) ва меъёрҳои давлатдории миллии тоҷиконро муттаҳид мекунад. Ин омезиш имкон дод, ки низоми ҳуқуқии Тоҷикистон дар доираи тафаккури миллӣ ва меъёрҳои байналмилалӣ ҳамоҳанг ва устувор рушд ёбад.
Рушди институти Конститутсия дар давраҳои 1994–2016 ва таҳаввули ислоҳоти конститутсионӣ: Рушди Конститутсия дар Ҷумҳурии Тоҷикистон хусусияти марҳилавӣ дорад. Давраҳои асосии таҳаввули он аз соли 1994 то соли 2016 нишон медиҳад, ки ислоҳоти конститутсионӣ ҳамеша ба воқеияти сиёсӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва геосиёсии кишвар вобаста буда, дар асоси манфиати миллӣ, устувории давлатдорӣ ва пойдории сулҳу амният сурат гирифтааст.
Давраи 1994 – давраи пайдоиши модели нави давлатдорӣ мебошад. Қабули Конститутсия дар ин марҳила ба ҷумҳурӣ имконият дод, ки аз бӯҳрони сиёсӣ раҳо ёфта, пояҳои ҳуқуқии давлатсозӣро аз сифр ва дар шакли мустақил созмон диҳад. Дар ҳамин давра, низоми идоракунии давлатӣ ва муносибатҳои қонунгузорӣ аз модели сотсиалистӣ ба системаи миллии ҳуқуқии мутобиқ ба меъёрҳои ҷаҳонӣ табдил ёфт.
Тағйиротҳои соли 1999 — ин ислоҳот ба мустаҳкам гардидани устувории сиёсӣ ва ба пурзӯршавии нақши Президент дар идоракунии давлатӣ равона буданд. Ин марҳила барои устувор гардонидани ҳамоҳангсозии ҳокимият, рушди институти президентӣ ва бартараф намудани омилҳои пасоқабатидавлатӣ замина гузошт.
Ислоҳоти соли 2003 — дар ин марҳила масъалаи устувории демократӣ, фарогирии шаҳрвандӣ, таъмини кафолатҳои конститутсионӣ ва такмил додани механизмҳои идоракунии давлат мавқеи марказӣ гирифт. Ин тағйирот на танҳо ҳосили таҷрибаи давлати ҷавон, балки ҷавоб ба раванди ҷаҳонишавӣ ва ҳамгироии байналмилалӣ буд. Дар сатҳи илмӣ, ин ислоҳот марҳилаи гузариш аз системаи ҳуқуқии пасошӯравӣ ба концепсияи ҳуқуқи миллӣ ва давлатдорӣ дар асоси стандартҳои байналмилалӣ ба ҳисоб меравад.
Ислоҳоти соли 2016 —паҳнаи сифатан нав дар рушди институтсионалии Конститутсия мебошад. Ин марҳила ба такмили низоми ҳокимияти давлатӣ, тақвияти идоракунии стратегӣ, ҳифзи арзишҳои миллӣ, устувории амнияти давлатӣ, шинохти глобалӣ, такмили низоми ҳизбдорӣ ва пешгирии экстремизм равона гардида, ҳамзамон таҳкими суботи ҳуқуқӣ, рушди афкори конститутсионӣ ва мутобиқсозии модели миллӣ ба шароити нави геополитикӣ ва интизориҳои иҷтимоиро таъмин намуд.
Аз нуқтаи назари таҳлилӣ — ислоҳоти конститутсионӣ дар Тоҷикистон таҷрибаи тамоюли рушди тадриҷӣ (incremental evolution) мебошад, на ислоҳоти радикалӣ. Ин хусусият ба таъмини устувории давлатдорӣ ва пешгирии бесуботии конститутсионӣ мусоидат намуд. Модели incrementalism (тағйироти тадриҷӣ) – модели устувори давлати ҳуқуқбунёд мебошад, ки ба меъёрҳои конститутсионализми муосир (modern constitutionalism) ҷавобгӯ аст.
Дар таҳкими мақоми Конститутсия инчунин нақши муҳими Суди Конститутсионӣ ҷой дорад, ки тибқи моддаи 84 таъсис ёфта, ба ҳимояи конститутсионӣ ва тафсири санади асосӣ масъул мебошад. Ин институт ба равшан шудани фаҳмиши meyorҳои конститутсионӣ ва ба вуқӯъ татбиқ шудани онҳо мусоидат намуда, як унсури муҳим дар таъмини волоияти қонун ва устувории низоми давлатдорӣ мебошад.
Принсипи волоияти қонун, ҳимояи ҳуқуқи инсон ва кафолатҳои конститутсионӣ дар низоми ҳуқуқии Тоҷикистон:Принсипи волоияти қонун (Rule of Law) яке аз рукнҳои асосии модели конститутсионии Тоҷикистон мебошад. Конститутсия ҳуқуқу озодиҳои инсонро на ҳамчун арзиши декларативӣ, балки ҳамчун меъёри ҳуқуқии мустақим амалкунанда муқаррар кардааст. Ин равиш ба стандартҳои байналмилалӣ – аз ҷумла Эъломияи умумии ҳуқуқи инсон (1948), Паймонҳои байналмилалии СММ оид ба ҳуқуқҳои шаҳрвандӣ, сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ – мувофиқ буда, дар заминаи ҳуқуқи миллӣ татбиқ мегардад.
Моддаи 14 Конститутсия ба таври мустақим муайян мекунад, ки “ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд эътироф, риоя ва ҳифз карда мешаванд”. Ин муқаррарот дар системаи ҳуқуқӣ вазифаи давлатиро аз диди уҳдадории мусбӣ (positive obligation) муайян мекунад: давлат вазифадор аст на танҳо шароит фароҳам оварад, балки ҳамчунин кор кунад барои ҳифзи реалӣ. Ин як ҷузъи муҳим аст, ки моделро аз системаи формалӣ ба системаи амалии ҳуқуқбунёдӣ мебарад.
Кафолатҳои конститутсионӣ, ки дар моддаҳои 18–22 муқаррар шудаанд, ҷузъҳои асосии ҳимояи ҳуқуқ мебошанд:
Моддаи 18 ҳимояи қонунӣ ва ҳуқуқи дарбаррасӣ аз ҷониби додгоҳро муқаррар мекунад. Моддаи 19 кафолати айборманд надонистанро то эътибори қувваи ҳалномаи судӣ муайян мекунад (presumption of innocence). Моддаи 20 ҳуқуқи боздоштшуда ба ҳимояи адвокат ва ҳуқуқ ба дифоъро таъмин мекунад. Моддаи 22 ҳуқуқи ҳар шахсро барои муроҷиат ба мақомоти давлатӣ дарбар мегирад.
Ин низом дар фазои конститутсионӣ як фарҳанги нави ҳуқуқшиносӣ ба вуҷуд овард, ки дар он инсон ва ҳуқуқи ӯ маркази давлатдорӣ қарор дорад. Маҳз ҳамин муносибат ба ҳақу ҳуқуқи инсон боис шуд, ки конститутсионализм дар Тоҷикистон ба модели гуманистӣ ва иҷтимоӣ такя кунад, на ба модели декларативӣ – яъне танҳо қонунӣ (declarative-legal only).
Дар баробари ин, Конститутсия механизми назорати конститутсионӣ – Суди конститутсиониро барои таҳкими волоияти қонун ва ҳифзи асосҳои давлатдорӣ таъмин намояд (моддаи 84). Ин орган кафолат медиҳад, ки қонунҳо ва дигар санадҳои меъёрӣ ба Конститутсия зид мабошанд, онҳоро рафъ ва бекор намояд. Ин амал яке аз воситаҳои муҳимтарин дар таъмини устувории низоми ҳуқуқии миллӣ мебошад.
Дар сатҳи таҳлилӣ, Конститутсияи Тоҷикистон бо ин модел ба сатҳи кафолатҳои конститутсионии давлатӣ (constitutional guarantees state) баромадааст, ки дар он меъёрҳои ҳуқуқӣ дар баробари қонунҳои миллӣ ба меъёрҳои байналмилалӣ пайваст шуда, ҳимояи ҳуқуқҳоро бо механизмҳои воқеӣ таъмин мекунад. Ин хусусият ба беҳбудии сатҳи ҳимояи ҳуқуқ, густариши фарҳанги ҳуқуқӣ, баланд бардоштани масъулияти мақомоти давлатӣ ва устувории давлатдорӣ мусоидат менамояд.
Тақсимоти ҳокимият, низоми идоракунии давлатӣ ва институти президентӣ дар модели конститутсионии Тоҷикистон: Яке аз рукнҳои асосии давлатҳои ҳуқуқбунёд ин модели тақсимоти ҳокимият мебошад. Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон низ ин принсипро дар моддаи 9 муайян менамояд, ки тибқи он, ҳокимият ба қонунгузор, иҷроия ва судӣ ҷудо карда мешавад. Ин меъёр на танҳо принсипи ташкилии давлатдорӣ аст, балки механизми пешгирии мутамарказшавии ҳокимият ва таъмини тавозуни сиёсӣ байни шохаҳои он мебошад.
1) Ҳокимияти қонунгузор
Маҷлиси Олӣ – Парламенти ду-палатаӣ мебошад (моддаи 48). Ҳадафи он — қабули қонунҳо, муайян кардани сиёсати ҳуқуқӣ, назорат аз болои фаъолияти ҳукумат, ва намояндагӣ кардани манфиатҳои халқ дар сатҳи баландтарин мебошад. Сохтори ду-палатаӣ хусусияти давлатҳои муосирро дорад ва ба моделҳои парламентарии пешрафтаи ҷаҳонӣ мувофиқ мебошад.
2) Ҳокимияти иҷроия
Бо роҳбарии Президент ва Ҳукумат амалӣ мегардад. Моддаи 64 мақоми Президентро муайян намуда, изҳор медорад, ки ӯ “сарвари давлат ва ҳокимияти иҷроия” мебошад. Ин меъёр нишон медиҳад, ки институти президентӣ дар Тоҷикистон хусусияти марказии идоракунӣ дорад. Ин институт ба таъсиси сиёсат ва идоракунии стратегӣ асос мегузорад. Нақши президент дар моделҳои давлатдорӣ ҳамчун унсури таъминкунандаи ваҳдати миллӣ, субот ва амният баромад мекунад.
3) Ҳокимияти судӣ
Суди олӣ, Суди конститутсионӣ, судҳои иқтисодӣ ва судҳои дигар дар низоми миллӣ амал мекунанд. Ин система ба амалӣ гардидани ҳуқуқи инсон, ҳалли баҳсҳои ҳуқуқӣ ва назорати адолати судӣ равона шудааст. Маҳз ҳамин шоха ба низоми ҳуқуқӣ сифат, эътимод ва устувории қонунӣ мебахшад.
Тақсими ҳокимият дар Тоҷикистон бо назарияи классикии Монтескё мувофиқат дошта, аммо дорои хусусияти модели мутобиқшуда (adaptive model) барои хосиятҳои миллӣ, иҷтимоӣ ва идеологии давлат аст. Ин хусусият яке аз ҷузъҳои асосии модели давлати ҳуқуқбунёди тоҷикӣ ба ҳисоб меравад.
Институтсияи президентӣ дар Тоҷикистон тибқи таҳлилҳои ҳуқуқшиносӣ як унсури асосии рушди давлати миллӣ мебошад. Ин модел ба минтақаи пасошӯравӣ низ як таҷрибаи устувор ва кори истиқрорёфта нишон дод, ки дар он ҳокимияти иҷроия барои татбиқи амният, суботи давлатӣ, рушди иҷтимоию иқтисодӣ ва сиёсати миллӣ нақши калидӣ мебозад.
Нақши Конститутсия дар таҳкими давлатдории миллӣ, амнияти давлатӣ ва ҳифзи арзишҳои миллӣ:Конститутсия ҳамчун санади олии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон на танҳо меъёрҳои ташкилӣ ва ҳуқуқии давлатдориро муайян менамояд, балки ҳамчун пояи устувории давлат, рамзи ваҳдати миллӣ ва муҳофизи арзишҳои таърихиву фарҳангии миллат баромад мекунад.
1. Таҳкими давлатдории миллӣ
Конститутсия модели давлатдории миллии тоҷиконро, ки дар асоси таҷрибаи таърихӣ, хусусиятҳои миллию фарҳангӣ ва зарурати рушди ҷомеаи муосир таҳия шудааст, муайян намудааст. Дар он шакли идоракунӣ, шакли давлат, муносибатҳои дохилидавлатӣ, низоми ҳуқуқӣ ва ҳадафҳои стратегии давлат дар самти истиқлоли сиёсӣ, соҳибихтиёрӣ ва ҳимояи манфиатҳои миллӣ равшан ифода ёфтаанд.
2. Амнияти давлатӣ ва суботи сиёсӣ
Дар моддаҳои гуногуни Конститутсия кафолатҳои таъмини амният, ҳимояи соҳибистиқлолӣ, якпорчагии кишвар, ҳифзи марзҳо ва мубориза бо зуҳуроти таҳдидкунанда барои ҷомеа пешбинӣ шудааст. Аз ҷумла, принсипи ваҳдати миллӣ, ки ҳамчун асоси муттаҳидсозандаи ҷомеа баромад мекунад, барои пешгирии ноустувории сиёсӣ ва ҳифзи субот нақши ситеҳ доштааст.
3. Ҳифзи арзишҳои миллӣ ва фарҳангӣ
Конститутсия забони давлатии тоҷикӣ, рамзҳои давлатӣ, таҷассум ва ҳифзи мероси фарҳангиро ба таври конститутсионӣ эътироф кардааст. Ин меъёрҳо барои ҳифз ва таҳкими худшиносии миллӣ ва давомнокии арзишҳои таърихии халқи тоҷик заминаи устувор фароҳам овардаанд.
4. Ҳуқуқ ва озодиҳои инсон ҳамчун арзишҳои асосӣ
Дар Конститутсия ҳуқуқу озодиҳои инсон, шаъну шарафи шаҳрванд ва кафолатҳои ҳимояи онҳо ҷой дода шудаанд. Ҳуқуқу озодиҳои инсон ҳамчун қисми асосии арзишҳои умумибашарӣ дар низоми давлатдорӣ ҷойгоҳи махсус доранд. Ин равиш имконият медиҳад, ки рушди давлат ҳамеша бо эҳтироми ҳуқуқи инсон ва меъёрҳои ҳуқуқии байналмилалӣ амалӣ гардад.
Бо ин нуқтаҳо метавон гуфт, ки Конститутсияи Тоҷикистон ҳамчун сутуни асосии давлати миллӣ, ҳифзи истиқлол, таъмини амният ва нигоҳдории арзишҳои фарҳанги миллии тоҷикон баромад мекунад.
Мантиқи сиёсӣ-ҳуқуқии Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ташаккули низоми идоракунии давлат: Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон низоми идоракунии давлатро бо назардошти воқеияти таърихӣ, моделҳои муосири идоракунии сиёсии ҷаҳонӣ ва талаботи амнияти давлатӣ дар шароити ташаккули давлати ҷавони пасошӯравиро муайян намудааст. Низоми идоракунӣ дар Тоҷикистон барои таъмини суботи сиёсӣ, идомадории қонунмандии давлат, баробарии дасти ҳуқуқ ва идоракунии самаранок дар тамоми сатҳҳо равона шудааст.
1) Принсипи тақсимоти ҳокимият
Яке аз асосҳои муҳими идоракунии давлат дар Конститутсия — тақсимоти ҳокимият ба се шоха: қонунгузор, иҷроия ва суд мебошад. Ин меъёр ба моделҳои муосири ҳуқуқии конститутсионии ҷаҳон мутобиқ буда, ба тавозуни қувваҳо, баробарҳуқуқии ҳокимиятҳо ва пешгирии мутамарказсозии ҳокимият равона шудааст.
2) Давлатдорӣ дар асоси қонун
Конститутсия меъёрҳои давлатдориро ба асоси қонун вобаста кардааст. Аз ин рӯ, тамоми мақомоти давлатӣ, шахсони мансабдор ва шаҳрвандон дар назди қонун баробар буда, фаъолияти ҳамаи сохторҳо дар доираи қонун ва дар асоси меъёрҳои ҳуқуқӣ амалӣ карда мешаванд.
3) Истиқлолияти суд ва ҳифзи адолат
Ҳокимияти судӣ дар Конститутсия мақоми муҳим дошта, адолати судӣ ҳамчун омили асосии давлатдории ҳуқуқбунёд шинохта мешавад. Судҳо барои ҳифзи ҳуқуқ ва озодиҳои инсон, таъмини баробарҳуқуқӣ, барқарорсозии адолат ва пешгирии қонуншиканӣ фаъолият менамоянд. Истиқлолияти суд ва мустақилияти ҳокимияти судӣ яке аз нишонаҳои давлатдории муосири ҳуқуқӣ мебошад.
4) Принсипи масъулиятнокии давлат дар назди шаҳрванд
Давлат, тавре Конститутсия муқаррар намудааст, масъул аст барои таъмини ҳуқуқ, амният, шароити зиндагии муносиб, ҳифзи иҷтимоии шаҳрвандон ва рушди устувори ҷомеа. Ин усул ба моделҳои ҷаҳонии муносибати давлату ҷомеа мутобиқ аст, ки дар онҳо давлат ҳомии манфиатҳои шаҳрвандон ва ҷавобгар барои иҷрои вазифаҳои асосии иҷтимоӣ мебошад.
5) Сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ дар доираи қонун ва манфиатҳои миллӣ
Конститутсия сиёсати дохилӣ ва хориҷии давлатро ба ҳифзи истиқлолият, суботи давлатӣ, арзишҳои миллӣ, муносибати созанда бо ҷомеаи ҷаҳонӣ ва ҳамкории баробар дар низоми байналмилалӣ равона кардааст. Ин равиш ба сиёсати мутаъаддили хориҷӣ ва дохилии Тоҷикистон асос гузоштааст.
Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун санади олии ҳуқуқӣ ва сиёсӣ — сутуни асосии давлатдории миллии тоҷикон, рамзи истиқлолият, ваҳдати миллӣ ва асоси ташаккули низоми муосири давлатдорӣ мебошад. Он ба тамоми соҳаҳои ҳаёти сиёсӣ, ҳуқуқӣ, иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии ҷомеа ҳамчун сарчашма ва меъёри олӣ хизмат мекунад. Конститутсия барои бунёди ҷомеаи ҳуқуқбунёд, адолатманд, инсонмеҳвар ва мутамаддин замина гузошта, арзишҳои умумибашарӣ ва миллӣ, меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалиро бо талаботи воқеии давлату ҷомеаи тоҷикон ба таври мутавозин муттаҳид намудааст. Конститутсия на танҳо низоми идоракунии давлатро муайян намуда, балки принсипҳои суботи сиёсӣ, ваҳдати миллӣ, ҳуқуқу озодиҳои инсон, ҳимояи манфиатҳои миллӣ, ҳифзи арзишҳои фарҳангӣ ва забони давлатӣ, тартиботи ҳуқуқӣ ва кафолатҳои зиндагии осоиштаро таъмин карда, рушди устувору босуботи ҷомеаро ҳадаф қарор додааст. Он ҳамчун омили муттаҳидкунандаи тамоми қишрҳои ҷомеа — давлат, шаҳрванд, ҷомеаи шаҳрвандӣ ва институтҳои иҷтимоӣ — амал мекунад.
Конститутсия барои кишварҳои рӯ ба рушд ва давлатҳои ҷавони пасошӯравӣ намунаи муваффақи ташаккул ва татбиқи низоми ҳуқуқбунёд ба шумор меравад. Таҷрибаи Тоҷикистон исбот намуд, ки дар асоси санади қонунии олинавишта — метавон давлати мустақил, суботнок, бо низоми идоракунии муассир ва бо салоҳияти татбиқи сиёсатҳои стратегӣ бунёд намуд. Ин санад барои рушди иқтисодиёт, ташаккули макони ягонаи иҷтимоӣ, рушди неруҳои инсонӣ, таҳкими иқтидори илмӣ ва фарҳангӣ низ заминаи ҳуқуқии устувор фароҳам овардааст. Аз ин рӯ, Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон на танҳо ҳуҷҷати давлатӣ, балки зербинои таърихии пешрафти миллат ва кафили пойдории истиқлолияту давлати миллӣ мебошад. Таъмини эҳтиром, риоя ва эҳёи меъёрҳои Конститутсия — масъулияти ҳар шаҳрванди Тоҷикистон буда, амал кардан ба Конститутсия — назар ба сухан ё шиор — барпо намудани давлати воқеан ҳуқуқбунёд ва инсонмеҳвар мебошад.
Халифаева Қурбонгул Сафаралиевна
Сардори бахши таҷрибаомӯзӣ ва курсҳои кӯттоҳмудат
